POLITYKA 2o

bl · Gość

...współpracowałem

Tygodnik "Wprost", Nr 1158 (13 lutego 2005)

Po co bezpieka interesowała się aktorami, piosenkarzami, muzykami czy sportowcami?

Po co bezpiece było korzystanie z usług, namawianie do współpracy czy choćby tylko inwigilowanie aktorów i piosenkarzy? Czy ludzie kultury byli tak ważni dla poprzedniego systemu? Chodziło raczej o zademonstrowanie, że władza panuje nawet nad idolami masowej wyobraźni. Bo przecież nie mieli oni nic specjalnie ważnego do donoszenia. Owszem, niektórzy współpracowali z demokratyczną opozycją - jak Halina Mikołajska, Andrzej Seweryn czy Maciej Rayzacher - więc władzę i bezpiekę po prostu irytowali. Ale pozostali? Oczywiście osoby, które na tzw. liście Wildsteina figurują pod nazwiskami Jan Kobuszewski, Daniel Olbrychski, Maciej Damięcki, Jan Englert, Bożena Dykiel, Stanisław Mikulski, Piotr Fronczewski, Maja Komorowska czy Wojciech Siemion, mogą nie mieć nic wspólnego ze znanymi aktorami. Podobnie jak muzycy Ewa Bem, Zdzisława Sośnicka, Violetta Villas, Maciej Zembaty czy ludzie sportu - Andrzej Strejlau, Władysław Komar bądź Ewa Kłobukowska. Nawet jeśli w dużej części chodzi o kogoś zupełnie innego, obecność takich nazwisk świadczy o ogromnym zainteresowaniu bezpieki tymi środowiskami.
Gwiazdy muzyki, filmu i sportu były w PRL znacznie bardziej popularne niż dzisiejsi idole, bo wskutek zamknięcia na świat nie miały poważnej konkurencji. Wiele z nich było zresztą z nominacji władzy inżynierami dusz i ci akurat nie wyrzucali sobie wcale współpracy, nawet z SB. Gdy w 1980 r. wybuchła "Solidarność", aktorzy i ludzie kultury byli często jej twarzami. Tych, którzy wtedy otwarcie sprzeciwiali się władzy, oklaskiwano w teatrach na stojąco. I tych głównie władza za wszelką cenę próbowała pozyskać, a przynajmniej zneutralizować. Większość znanych postaci kultury, które odnalazły swoje nazwiska na liście, twierdzi, że byli pokrzywdzeni przez SB.

Grupa specjalna ds. aktorów i naukowców
W Ministerstwie Spraw Wewnętrznych oprócz działającej w IV Departamencie grupy D, zajmującej się Kościołem, była jeszcze tajna komórka zajmująca się artystami i naukowcami. Pod jej stałym nadzorem był m.in. aktor Kazimierz Kaczor. - Próbowano mnie zastraszyć na różne sposoby: telefony w środku nocy, demolowanie samochodu, groźby pod adresem rodziny oraz liczne przesłuchania - wspomina aktor. Niedawno Kaczor dostał z IPN zaświadczenie, że jest poszkodowanym. Reżyserowi Adamowi Hanuszkiewiczowi nieznani sprawcy podczas nieobecności w domu wynieśli wszystkie meble. Do Gustawa Holoubka telefonowano w środku nocy, wieszcząc mu rychłą śmierć. Maria Homerska, aktorka teatru Na Woli, miała dziesiątki telefonów od osób rzekomo zainteresowanych wynajęciem mieszkania (ulotki o tym rozwiesiła bezpieka). Daniel Olbrychski znalazł się na celowniku, gdy pomagał robotnikom z Radomia i Ursusa, a potem podpisał się pod listem intelektualistów do gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Kilka razy zabierano go na Rakowiecką na przesłuchania. Internowana była nieżyjąca już aktorka Halina Mikołajska. Przez pięć lat nie wolno jej było występować publicznie, bo odważyła się działać w Komitecie Obrony Robotników. Szykany bezpieki doprowadziły ją do próby samobójczej.

Hakowanie
Żeby zmusić aktora do współpracy, trzeba było mieć na niego haka. Bezpieka interesowała się, kto zdradza żonę, kto jest homoseksualistą lub po pijanemu jeździ samochodem. Do żony Jacka Fedorowicza SB wysyłała listy, w których szczegółowo opisywano jego rzekomy romans. Żona aktora Zygmunta Listkiewicza dostawała listy z ostrzeżeniem, by uważała, żeby mąż nie zaraził jej kiłą. Piotra Fronczewskiego próbowano kupić za prawo jazdy, które stracił, jadąc samochodem po kielichu. - Spotkałem się z jakimś porucznikiem, który w zamian za zwrot dokumentu namawiał mnie do współpracy - opowiada Fronczewski. Odmówił, a po dwóch tygodniach ten sam porucznik oddał mu prawo jazdy. Podpisał jedynie pokwitowanie odbioru dokumentu.
- Pamiętam tylko jedno spotkanie z funkcjonariuszem, który oczekiwał, że opowiem mu, co dzieje się w moim teatrze. Pytał o Kazimierza Dejmka - opowiada Maciej Damięcki. Jana Kobuszewskiego inwigilowano od czasu "Dziadów" w reżyserii Kazimierza Dejmka. Kobuszewski twierdzi, że wie, kto z kolegów na niego donosił. Violettę Villas funkcjonariusze bezpieki nawiedzali przez kilka lat. Obiecywali, że zrobią z niej największą gwiazdę polskiej sceny. Ewie Bem notorycznie odmawiano paszportu. Z kolei Zdzisława Sośnicka wraz z mężem Jerzym Bajerem znaleźli się w kręgu zainteresowania służb, bo często wyjeżdżali za granicę.
- Nigdy nas nie namawiano do żadnej współpracy. Dlatego jestem zdziwiona, że w IPN może być moja teczka - mówi Sośnicka.

Uwiarygodniacze władzy
Władzy nie podobały się wystąpienia artystów w kościołach i liczne uczestnictwo w mszach za ojczyznę. - Chciano nas kupić, żebyśmy potem legitymizowali działania władz. Liczyli na to, że naszymi ustami będą mogli uspokoić społeczne nastroje. Do tego były im potrzebne autorytety - mówi Kazimierz Kaczor. Jego słowa doskonale obrazuje zdarzenie z pierwszych dni stanu wojennego. 13 grudnia prymas Glemp apelował o spokój i nieprzelewanie krwi. Przez kilka dni władze nadawały przemówienie prymasa w radiu na przemian z wystąpieniem gen. Jaruzelskiego. - Musiałem zażądać, by przestali to robić - mówi kard. Glemp.
Atak bezpieki na środowisko aktorskie nastąpił po wprowadzeniu stanu wojennego, gdy zdecydowana większość artystów ogłosiła bojkot telewizji. Szykanami i zastraszaniem chciano aktorów zmusić do przerwania protestu. - Nie było żadnego określonego schematu szykan. Liczył się tylko jeden cel: upodlić i złamać - mówi Grzegorz Majchrzak, historyk z Instytutu Pamięci Narodowej. Ilu się naprawdę złamało, a ilu współpracowało z własnej woli, dowiemy się po upublicznieniu zawartości teczek.

Anita Blinkiewicz, Tomasz Krzyżak
..............................................................................

Kazimierz Kaczor:
Zaświadczenie nr 1424/04 wskazuje na to, że jestem osobą poszkodowaną

prof. Stanisław Gebethner
konstytucjonalista
Nie jestem zaskoczony, że jestem na liście. Mogłem się tego domyślać, bo dwukrotnie podejmowano próby werbunku. W 1958 r. na targach księgarskich zgłosił się do mnie pewien człowiek. Zapewniłem go wówczas, że jako lojalny obywatel z pewnością będę informował o zdarzeniach mających znamiona przestępstwa. Nie wiem, jak deklaracja ta została potraktowana. Być może jako zgoda. Nie doszło jednak do żadnych kontaktów ze służbami - aż do lat 80. Wówczas namawiano mnie, bym pisał raporty dotyczące mojego środowiska. Odmówiłem. Na razie nie czuję potrzeby zaglądania do tych dokumentów. Nie poczuwam się do żadnej współpracy, wręcz przeciwnie. Może z czasem, kiedy ta sprawa jeszcze bardziej się upubliczni, wystąpię z wnioskiem o wgląd do teczki.

kard. Henryk Gulbinowicz
były metropolita wrocławski
Nie znam tej listy. Tu w mojej pustelni nie mam żadnych kontaktów z prasą. Ale jestem zaskoczony. Jeśli znalazło się tam moje nazwisko, to w charakterze poszkodowanego. Przecież chcieli mnie zabić, spalili mi samochód. Nie będę zaglądał do przeszłości, bo już za stary jestem.

Andrzej Strejlau
były trener piłkarskiej reprezentacji Polski
To z całą pewnością ja. Nie współpracowałem jednak z SB, nikt mnie też do tego nie namawiał. Ostrzegano mnie tylko, bym uważał na swoje zachowanie, bo mogą mnie zniszczyć. 1 stycznia 1964 r. wspólnie z Kazimierzem Górskim zaczęliśmy pracować w Gwardii Warszawa [był to klub milicyjny]. Z całą pewnością byłem prowadzony: przez 9 miesięcy jako zawodnik brałem pensję w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. We wrześniu wróciłem na uczelnię. Potem byłem jeszcze w Legii, a ten klub był z kolei prowadzony przez wojsko. Wydaje mi się, że teczki mogą mieć wszyscy, którzy pracowali w klubach resortowych. Wystąpię do IPN, by sprawdzić, co się w teczce znajduje.

Andrzej Strzelecki
reżyser i aktor
Kompletnie mi to wisi.

Stanisław Mikulski
aktor
Nigdy nie współpracowałem z SB.

Jan Kobuszewski
aktor
Przysięgam na Boga, że nigdy z żadnym skurwysynem nie współpracowałem

Andrzej Zaorski
aktor, satyryk
Nazwisko na liście nie jest moje, ponieważ drugie imię, które tam widnieje, to Marian, a ja jestem Andrzej Adam.

Krzysztof Majchrzak
aktor
Jestem człowiekiem honoru i niejednokrotnie dawałem tego wyraz w swojej sztuce. Niech się pani ode mnie odpierdoli. Nienawidzę dziennikarzy, tej cholernej listy i tego kraju.

Zdzisława Sośnicka
piosenkarka
Najpierw będę musiała sprawdzić, czy to o mnie chodzi. Jeśli tak, będę interweniowała.

Maciej Damięcki
aktor
Nic mi o tym nie wiadomo.

Wojciech Siemion
aktor
Jeśli w IPN jest moja teczka, to nawet nie chcę do niej zaglądać.

....................................................................................

Oczyścić, oczyścić atmosferę jak najszybciej!
Dzisiaj się dowiaduję, że co najmniej dwóch trenerów polskiej reprezentacji wcześniej było agentami bezpieki.
I w świetle tego, uważam, rzeczywiście można się zacząć zastanawiać, czy czasem brak piłkarskich sukcesów po 1989 nie jest wynikiem sabotażu - niedopuszczenia by coś przysłoniło sportową chwałę PRL.
Teza tylko pozornie paranoiczna
(a że jeszcze, przy tej okazji, można było sobie na współczesnej polskiej piłce pozłodziejować - to jeszcze lepiej)

bl · Gość

ps...
Ostatecznie sami zobaczcie, póki jeszcze Mundial trwa - sukcesy
w narodowej piłce nie są błachostką. Z socjologicznego punktu widzenia
ma to ogromne znaczenie. Te wybuchy radości na ulicach, zupełnie jak
po zwycięskiej wojnie (zresztą jedna rzeczywista wojna futbolowa już była), wzrot uczuć patriotycznych, skok morale narodu - to są łakome kąski dla socjotechnicznych skurwysynów.

Gość

A tak mimochodem.

Amerykanie mają zarejestrowanego Adama Mickiewicza! Nie wiedzą jak się u nich znalazł w kartotece i... że już umarł. Ale są na jego tropie. Już jest ich.

Wylogowało mnie. Akceptuję Regulamin i wysyłam. Panesz.